Pionier fotografów w Łodzi

W literaturze bywa błędnie utożsamiany z Józefem Zajączkowskim (1841–1906), fotografem działającym w Rzeszowie, Krośnie i Jaśle, oraz z jego synem, Józefem Zajączkowskim (1871–?), prowadzącym w Krośnie zakład fotograficzny „Wisła”, a także z Janem Zajączkowskim (1815–1905), żołnierzem 4. pułku strzelców konnych w powstaniu listopadowym.

Z życiorysu

Urodził się 24 lipca 1817 r. w Krakowie jako syn nauczyciela szkoły parafialnej. Młody Józef otrzymał edukację z rysunku, a później przeniósł się do Warszawy, gdzie zawarł związek małżeński z Józefą Chmielewską. Para miała siedmioro dzieci. Zajączkowski podjął naukę zawodu u znanego warszawskiego fotografa Karola Beyera. W okolicach roku 1860 Zajączkowscy przenieśli się do Zgierza, gdzie Józef założył własny zakład fotograficzny. Jednak wkrótce potem cała rodzina przeniosła się do Łodzi, gdzie Józef również otworzył swoje własne studio. Najpierw znajdowało się ono przy Nowym Rynku 8 (dziś pl. Wolności), a potem przy ul. Konstantynowskiej 5 (dziś ul. Legionów).

Józef Zajączkowski był jednym z pionierów fotografii w Łodzi, gdzie wcześniej działał tylko Dominik Zoner. W dniu 20 września 1862 r. został mianowany tajnym naczelnikiem miasta przez Komitet Centralny Narodowy, będąc aktywnym członkiem organizacji spiskowej przygotowującej się do powstania styczniowego. Wspólnie z ks. Józefem Czajkowskim, Teodorem Rybickim i Ludwikiem Kozubskim zorganizował oddział powstańców, który później walczył na terenie sieradzkiego. Niestety, Zajączkowski został ujawniony jako uczestnik spisku i obawiając się aresztowania, uciekł do Galicji, gdzie osiedlił się w Krakowie i otworzył kolejne studio fotograficzne w Hotelu Narodowym. W 1870 r. opublikował swoje wspomnienia zatytułowane Notatki z czasów powstania w roku 1863, a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach. Po śmierci został pochowany obok swojej żony na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Malarstwo

W okresie od 1839 do 1842 r., kiedy artysta jeszcze przebywał w Krakowie przed swoim wyjazdem do Warszawy, stworzył dwa rysunki opisane na początku tekstu, czyli Zamek w Lanckoronie oraz Dom Esterki w Opocznie. Istnieje prawdopodobieństwo, jak sugeruje Krystyna Gutowska-Dudek, że te rysunki mogły zostać włączone do zbiorów wilanowskich „w czasach małżonków Augusta i Aleksandry Potockich" (K. Gutowska-Dudek, Rysunki..., str. 189). Możliwe, że zostały one nabyte razem z innymi rysunkami i grafikami od krakowskiego księgarza, wydawcy i kolekcjonera Aleksandra Wojciecha Fusieckiego (1805-1862) w latach pięćdziesiątych XIX wieku.
Jednak najważniejszym dziełem stworzonym przez Józefa Zajączkowskiego, które zachowało się do dzisiaj, jest jego obraz olejny na płótnie zatytułowany Pogrzeb ofiar z roku 1848 (inaczej znany jako Pogrzeb ofiar bombardowania Krakowa w roku 1848). Ten obraz został przekazany jako dar do kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie przez Franciszkę Fischerową już w 1886 r. i stał się pierwszym nabytkiem tego roku zapisanym w tymczasowym katalogu Muzeum Narodowego pod numerem inwentarza 445.

W 1870 r. spisał swoje wspomnienia, zatytułowane Notatki z czasów powstania w r. 1863 a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach.